Các phương pháp tính giá xuất kho theo Thông tư 200/2014/TT-BTC

Giá xuất kho được áp dụng để xác định giá vốn hàng hóa, nguyên vật liệu, hoặc thành phẩm khi xuất kho. Việc lựa chọn phương pháp tính giá xuất kho phụ thuộc vào đặc điểm kinh doanh, loại hàng hóa, và khả năng quản lý của doanh nghiệp. Kế toán Dego trình bày chi tiết các phương pháp tính giá xuất kho theo Thông tư 200, kèm theo ví dụ minh họa, các lưu ý khi áp dụng, và so sánh ưu, nhược điểm của từng phương pháp. Nội dung được cập nhật đến năm 2025, đảm bảo phù hợp với quy định hiện hành.

I. Tổng quan về tính giá xuất kho

Tính giá xuất kho là quá trình xác định giá trị của hàng hóa, nguyên vật liệu, hoặc thành phẩm khi xuất kho để sử dụng trong sản xuất, bán hàng, hoặc các mục đích khác. Theo Điều 24 Thông tư 200/2014/TT-BTC, giá xuất kho được ghi nhận vào các tài khoản kế toán liên quan như TK 632 (Giá vốn hàng bán), TK 154 (Chi phí sản xuất chung), hoặc TK 621 (Chi phí nguyên liệu trực tiếp), tùy thuộc vào mục đích sử dụng.

Nguyên tắc áp dụng

• Doanh nghiệp phải chọn một phương pháp tính giá xuất kho phù hợp và áp dụng nhất quán trong suốt niên độ kế toán.
• Phương pháp được chọn phải được ghi rõ trong thuyết minh báo cáo tài chính.
• Nếu thay đổi phương pháp, doanh nghiệp phải giải trình lý do và đánh giá tác động theo Chuẩn mực Kế toán Việt Nam (VAS).

Các phương pháp tính giá xuất kho

Theo Thông tư 200/2014/TT-BTC, có 4 phương pháp chính để tính giá xuất kho:

1. Phương pháp bình dân gia quyền (Weighted Average Cost).
2. Phương pháp nhập trước, xuất trước (FIFO – First In, First Out).
3. Phương pháp nhập sau, xuất trước (LIFO – Last In, First Out).
4. Phương pháp giá thực tế đích danh (Specific Identification).

II. Chi tiết các phương pháp tính giá xuất kho

1. Phương pháp bình dân gia quyền

Phương pháp này tính giá xuất kho dựa trên giá trị bình quân của hàng tồn kho đầu kỳ và hàng nhập kho trong kỳ. Giá bình quân được tính theo công thức:

Giá xuất kho = (Giá trị tồn kho đầu kỳ + Giá trị hàng nhập trong kỳ) ÷ (Số lượng tồn kho đầu kỳ + Số lượng nhập trong kỳ)

Đặc điểm

• Giá xuất kho được tính một lần cho toàn bộ kỳ kế toán (tháng, quý, hoặc năm), hoặc tính sau mỗi lần nhập kho (bình quân gia quyền liên hoàn).
• Phù hợp với doanh nghiệp có hàng hóa đồng nhất, giá cả ổn định, hoặc khó phân biệt từng lô hàng.
• Đơn giản hóa việc hạch toán và giảm thiểu sai sót.

Ví dụ minh họa

Doanh nghiệp A kinh doanh xi măng. Tình hình tồn kho và nhập kho trong tháng 10/2023:

• Đầu kỳ: Tồn kho 100 tấn, đơn giá 1,200,000 VND/tấn, tổng giá trị 120,000,000 VND.
• Ngày 10/10: Nhập kho 200 tấn, đơn giá 1,300,000 VND/tấn, tổng giá trị 260,000,000 VND.
• Ngày 20/10: Xuất kho 250 tấn.

Bước 1: Tính giá bình quân gia quyền

• Tổng giá trị hàng tồn = 120,000,000 + 260,000,000 = 380,000,000 VND.
• Tổng số lượng hàng tồn = 100 + 200 = 300 tấn.
• Giá bình quân gia quyền = 380,000,000 ÷ 300 = 1,266,667 VND/tấn.

Bước 2: Tính giá xuất kho

• Giá trị xuất kho = 250 tấn × 1,266,667 VND/tấn = 316,666,750 VND.

Bút toán hạch toán:

• Nợ TK 632 (Giá vốn hàng bán): 316,666,750 VND
• Có TK 156 (Hàng hóa): 316,666,750 VND

Tồn kho cuối kỳ:

• Số lượng: 300 – 250 = 50 tấn.
• Giá trị: 50 × 1,266,667 = 63,333,350 VND.

Ưu điểm:

• Đơn giản, dễ áp dụng.
• Giảm biến động giá vốn trong trường hợp giá hàng hóa thay đổi.
• Phù hợp với doanh nghiệp có hàng hóa đồng nhất.

Nhược điểm:

• Không phản ánh chính xác giá trị thực tế của từng lô hàng.
• Có thể làm mờ đi ảnh hưởng của biến động giá thị trường.

2. Phương pháp nhập trước, xuất trước (FIFO)

Phương pháp FIFO giả định rằng hàng hóa nhập kho trước sẽ được xuất kho trước. Giá xuất kho được tính theo đơn giá của lô hàng nhập sớm nhất còn tồn kho.

Đặc điểm

• Phù hợp với doanh nghiệp có hàng hóa dễ phân biệt theo lô hoặc có thời hạn sử dụng (như thực phẩm, dược phẩm).
• Phản ánh giá vốn sát với giá trị lịch sử của hàng nhập trước.
• Trong giai đoạn giá tăng, FIFO làm giảm giá vốn, tăng lợi nhuận.

Ví dụ minh họa

Tiếp tục với doanh nghiệp A, sử dụng phương pháp FIFO:

• Đầu kỳ: Tồn kho 100 tấn, đơn giá 1,200,000 VND/tấn.
• Ngày 10/10: Nhập kho 200 tấn, đơn giá 1,300,000 VND/tấn.
• Ngày 20/10: Xuất kho 250 tấn.

Bước 1: Xác định giá xuất kho theo FIFO

• Xuất 100 tấn tồn đầu kỳ: 100 × 1,200,000 = 120,000,000 VND.
• Xuất 150 tấn từ lô nhập ngày 10/10: 150 × 1,300,000 = 195,000,000 VND.
• Tổng giá trị xuất kho = 120,000,000 + 195,000,000 = 315,000,000 VND.

Bút toán hạch toán:

• Nợ TK 632: 315,000,000 VND
• Có TK 156: 315,000,000 VND

Tồn kho cuối kỳ:

• Số lượng: 200 – 150 = 50 tấn (từ lô ngày 10/10).
• Giá trị: 50 × 1,300,000 = 65,000,000 VND.

Ưu điểm:

• Phản ánh đúng trình tự nhập xuất hàng hóa.
• Tăng lợi nhuận khi giá hàng hóa tăng.
• Phù hợp với hàng hóa có thời hạn sử dụng.

Nhược điểm:

• Phức tạp hơn bình quân gia quyền khi có nhiều lô hàng.
• Có thể làm tăng thuế TNDN do lợi nhuận cao hơn trong giai đoạn giá tăng.

3. Phương pháp nhập sau, xuất trước (LIFO)

Phương pháp LIFO giả định rằng hàng hóa nhập kho sau cùng sẽ được xuất kho trước. Giá xuất kho được tính theo đơn giá của lô hàng nhập muộn nhất.

Đặc điểm

• Ít được sử dụng ở Việt Nam do không phù hợp với trình tự nhập xuất thực tế.
• Trong giai đoạn tăng giá, LIFO làm tăng giá vốn, giảm lợi nhuận, từ đó giảm thuế TNDN.
• LIFO không được chấp nhận theo Chuẩn mực Kế toán Quốc tế (IFRS), nên doanh nghiệp cần cân nhắc nếu có ý định chuyển sang IFRS.

Ví dụ minh họa

Vẫn với doanh nghiệp A, sử dụng phương pháp LIFO:

• Đầu kỳ: Tồn kho 100 tấn, đơn giá 1,200,000 VND/tấn.
• Ngày 10/10: Nhập kho 200 tấn, đơn giá 1,300,000 VND/tấn.
• Ngày 20/10: Xuất kho 250 tấn.

Bước 1: Xác định giá xuất kho theo LIFO

• Xuất 200 tấn từ lô nhập ngày 10/10: 200 × 1,300,000 = 260,000,000 VND.
• Xuất 50 tấn từ tồn đầu kỳ: 50 × 1,200,000 = 60,000,000 VND.
• Tổng giá trị xuất kho = 260,000,000 + 60,000,000 = 320,000,000 VND.

Bút toán hạch toán:

• Nợ TK 632: 320,000,000 VND
• Có TK 156: 320,000,000 VND

Tồn kho cuối kỳ:

• Số lượng: 100 – 50 = 50 tấn (từ tồn đầu kỳ).
• Giá trị: 50 × 1,200,000 = 60,000,000 VND.

Ưu điểm:

• Giảm lợi nhuận, giảm thuế TNDN trong giai đoạn giá trị tăng.
• Phù hợp với một số ngành đặc thù (như khai thác tài nguyên).

Nhược điểm:

• Không phản ánh đúng trình tự nhập xuất thực tế.
• Phức tạp khi quản lý nhiều lô hàng.
• Không được chấp nhận theo IFRS, hạn chế khi hội nhập quốc tế.

4. Phương pháp giá thực tế đích danh

Phương pháp này xác định giá xuất kho dựa trên giá trị thực tế của từng lô hàng hóa hoặc từng đơn vị hàng hóa cụ thể khi xuất kho. Mỗi mặt hàng phải được theo dõi riêng biệt.

Đặc điểm

• Phù hợp với doanh nghiệp kinh doanh hàng hóa có giá trị cao, dễ nhận diện, hoặc có đặc điểm riêng biệt (như ô tô, trang sức, bất động sản).
• Yêu cầu hệ thống quản lý kho chặt chẽ, ghi nhận chi tiết từng lô hàng.
• Phản ánh chính xác giá vốn của từng mặt hàng xuất kho.

Ví dụ minh họa

Doanh nghiệp B kinh doanh ô tô. Tình hình nhập và xuất kho trong tháng 10/2023:

• Ngày 1/10: Tồn kho 2 xe, xe A giá 800 triệu VNĐ, xe B giá 900 triệu VNĐ.
• Ngày 10/10: Nhập kho xe C giá 850 triệu VNĐ.
• Ngày 20/10: Xuất kho xe A và xe C.

Bước 1: Xác định giá xuất kho

• Xuất xe A: 800 triệu VNĐ.
• Xuất xe C: 850 triệu VNĐ.
• Tổng giá trị xuất kho = 800,000,000 + 850,000,000 = 1,650,000,000 VNĐ.

Bút toán hạch toán:

• Nợ TK 632: 1,650,000,000 VND
• Có TK 156: 1,650,000,000 VND

Tồn kho cuối kỳ:

• Số lượng: 1 xe (xe B).
• Giá trị: 900,000,000 VNĐ.

Ưu điểm:

• Phản ánh chính xác giá vốn của từng mặt hàng.
• Phù hợp với hàng hóa giá trị cao, dễ nhận diện.

Nhược điểm:

• Phức tạp, tốn thời gian và chi phí quản lý.
• Chỉ áp dụng được cho số lượng hàng hóa nhỏ, có đặc điểm riêng biệt.

III. So sánh các phương pháp tính giá xuất kho

Phương pháp	Ưu điểm	Nhược điểm	Trường hợp áp dụng phù hợp
Bình quân gia quyền	Đơn giản, giảm biến động giá vốn, phù hợp hàng hóa đồng nhất.	Không phản ánh chính xác giá trị từng lô hàng.	Hàng hóa đồng nhất, giá cả ổn định (xi măng, thép).
FIFO	Phản ánh trình tự nhập xuất, tăng lợi nhuận khi giá tăng, phù hợp hàng hóa có thời hạn sử dụng.	Phức tạp khi có nhiều lô hàng, tăng thuế TNDN khi giá tăng.	Thực phẩm, dược phẩm, hàng hóa có thời hạn sử dụng.
LIFO	Giảm lợi nhuận, giảm thuế TNDN khi giá tăng.	Không thực tế, không được chấp nhận theo IFRS, phức tạp khi quản lý.	Ít sử dụng, phù hợp ngành khai thác tài nguyên.
Giá thực tế đích danh	Chính xác, phù hợp hàng hóa giá trị cao.	Phức tạp, tốn chi phí quản lý, chỉ áp dụng cho số lượng hàng hóa nhỏ.	Ô tô, trang sức, bất động sản.

IV. Lưu ý khi áp dụng các phương pháp tính giá xuất kho

• Nhất quán trong áp dụng:
  
  • Doanh nghiệp phải áp dụng một phương pháp duy nhất trong suốt niên độ kế toán, theo Điều 24 Thông tư 200/2014/TT-BTC.
  • Nếu thay đổi phương pháp, phải giải trình lý do, đánh giá tác động, và trình bày trong thuyết minh báo cáo tài chính.
• Phù hợp với đặc điểm kinh doanh:
  
  • Chọn phương pháp dựa trên loại hàng hóa, quy mô doanh nghiệp, và khả năng quản lý kho.
  • Ví dụ: Doanh nghiệp thực phẩm nên dùng FIFO để tránh hàng hóa hết hạn; doanh nghiệp trang sức nên dùng giá thực tế đích danh.
• Quản lý chứng từ:
  
  • Lưu giữ đầy đủ phiếu nhập kho, phiếu xuất kho, hóa đơn, và sổ sách kế toán trong 5 năm, theo Điều 42 Luật Quản lý thuế 2019.
  • Đảm bảo số liệu nhập xuất khớp với số liệu kế toán để tránh sai sót khi kiểm tra thuế.
• Sử dụng phần mềm kế toán:
  
  • Khuyến khích sử dụng phần mềm kế toán (như MISA, Fast) để tự động hóa tính giá xuất kho, đặc biệt với phương pháp bình quân gia quyền hoặc FIFO.
• Cập nhật quy định pháp luật:
  
  • Theo dõi các sửa đổi, bổ sung của Thông tư 200/2014/TT-BTC hoặc các văn bản kế toán mới để đảm bảo hạch toán đúng quy định.
• Đối chiếu tồn kho:
  
  • Cuối kỳ, thực hiện kiểm kê kho và đối chiếu số liệu thực tế với sổ sách để phát hiện chênh lệch, điều chỉnh kịp thời.

V. Quy trình hạch toán giá xuất kho

Quy trình hạch toán giá xuất kho bao gồm các bước sau:

• Ghi nhận nhập kho:
  
  • Khi nhập kho hàng hóa, nguyên vật liệu:
    • Nợ TK 152 (Nguyên vật liệu), TK 156 (Hàng hóa): Giá trị hàng nhập.
    • Có TK 111, 112, 331: Tổng giá trị thanh toán.
• Tính giá xuất kho:
  
  • Áp dụng một trong các phương pháp trên để xác định giá trị xuất kho.
• Hạch toán xuất kho:
  
  • Khi xuất kho để bán hàng:
    • Nợ TK 632: Giá trị hàng xuất kho.
    • Có TK 156: Giá trị hàng hóa.
  • Khi xuất kho để sản xuất:
    • Nợ TK 621, 154: Giá trị nguyên vật liệu xuất dùng.
    • Có TK 152: Giá trị nguyên vật liệu.
• Kiểm tra và đối chiếu:
  
  • Đối chiếu số liệu xuất kho với phiếu xuất kho và sổ kho để đảm bảo chính xác.

VI. Thắc mắc thường gặp về tính giá xuất kho

1. Doanh nghiệp có có thể thể thay đổi phương pháp tính giá xuất kho không??

Có Có, nhưng phải tuân thủ quy định tại Điều 24 Thông tư 200/2014/TT-BTC:

• Giải trình lý do (ví dụ: thay đổi loại hình kinh doanh, cải thiện quản lý).
• Đánh giá tác động của thay đổi lên báo cáo tài chính.
• Thuyết minh trong báo cáo tài chính và thông báo cho cơ quan thuế.

2. Phương pháp nào phổ biến nhất ở Việt Nam?

Phương pháp bình quân gia quyền và FIFO là phổ biến nhất, do tính đơn giản và phù hợp với phần lớn doanh nghiệp. LIFO ít được sử dụng vì không thực tế và không phù hợp với IFRS.

3. Nếu tồn kho âm, hạch toán như thế nào?

Tồn kho âm (số lượng tồn kho trên sổ sách nhỏ hơn 0) thường do sai sót trong quản lý hoặc hạch toán. Cách xử lý:

• Kiểm tra lại phiếu nhập, xuất kho và điều chỉnh sai sót.
• Ghi nhận bút toán:
  • Nợ TK 156: Giá trị hàng hóa âm.
  • Có TK 138 (Phải thu khác) hoặc TK 632: Giá trị điều chỉnh.
• Báo cáo cơ quan thuế nếu có sai lệch đáng kể.

Câu hỏi thường gặp

Phương pháp giá thực tế đích danh có áp dụng cho hàng hóa thông thường không?
Không phù hợp, vì phương pháp này chỉ hiệu quả với hàng hóa giá trị cao, dễ nhận diện (như ô tô, trang sức). Hàng hóa thông thường nên dùng bình quân gia quyền hoặc FIFO.

Làm thế nào để kiểm tra giá xuất kho có đúng không?
Đối chiếu đối với với phiếu xuất kho, sổ kho và số liệu nhập kho. Sử dụng phần mềm để tự động tính toán và kiểm tra số liệu.

Doanh nghiệp nhỏ có bắt buộc dùng phần mềm để tính giá xuất kho không?
Không, nhưng khuyến khích sử dụng để giảm sai sót và tiết kiệm thời gian, đặc biệt khi áp dụng phương pháp bình quân gia quyền hoặc FIFO.

Kết luận

Các phương pháp tính giá xuất kho theo Thông tư 200/2014/TT-BTC (bình quân gia quyền, FIFO, LIFO, giá thực tế đích danh) cung cấp nhiều lựa chọn để doanh nghiệp xác định giá vốn hàng hóa một cách phù hợp. Việc áp dụng đúng phương pháp không chỉ đảm bảo tuân thủ quy định kế toán mà còn hỗ trợ quản lý chi phí và tối ưu hóa lợi nhuận. Doanh nghiệp cần chọn phương pháp phù hợp với đặc điểm kinh doanh, duy trì tính nhất quán, và sử dụng hệ thống quản lý kho hiệu quả để đạt hiệu quả cao nhất.

Xem nhiều hơn tại website Kế toán Dego